< Historie
Steenwijker gewoonten
Dauwtrappen op Hemelvaartsdag.
Dit werd vroeger veel gedaan in Steenwijk, spullen verslepen en ergens anders neer zitten zoals op de Markt.
Maar deze gewoonte is helemaal verdwenen helaas. Nu staan sommigen juist voor dag en dauw nog op om
te fietsen en soms manden. Dauwtrappen doe je ‘officieel’ door in de vroege ochtend met blote voeten door
bedauwd gras te lopen.
Hoewel dit plaatsvindt op Hemelvaartsdag, de dag waarop christenen herdenken dat Jezus terugkeerde naar
de hemel, heeft het gebruik niets met het christendom te maken. Hoe oud de traditie van het dauwtrappen
precies is, is niet bekend. Vermoed wordt dat het gebruik terug gaat tot de Germaanse tijd.
Knijpertjes bakken..
De traditie van het knijpertjes bakken. De bevolking van Steen-wijk en omgeving houdt vast aan oude tradities tijdens de jaarwisseling. Reeds lang tevoren is men gewend om
het knijpertjesijzer, dat in deze omgeving in de laatste maand van het jaar een belangrijke taak heeft te vervullen, weer van de zolder te halen. De bakvorm, die het jaar
daarvoor zorgvuldig in kranten werd verpakt, wordt weer schoongemaakt en in bedrijf gesteld om in de eerste dagen van het nieuwe jaar een knijpertje te kunnen eten bij een
kopje koffie of thee.
Het is een zeer oude traditie; het knijpertjes bakken dateert al, zover bekend, van het midden der negentiende eeuw. In die tijd woonde in de Kalverstraat in Steenwijk Jan de
Vos. Hij hield zich zo rond de jaarwisseling bezig met knijpertjes bakken en zover wij in de geschiedenis terug kunnen gaan was hij de man, die toen, als we het zo mogen
zeggen, het alleenrecht had in d' Olde Veste. Jan de Vos had een ijzer, waarin twee knijpertjes tegelijk gebakken konden worden. Voor honderd stuks kreeg De Vos veertig
cent. Dat was voor die dagen een heel bedrag.
Men moet niet vergeten dat de gemiddelde burger van Steenwijk toen zo om en bij twee gulden per week verdiende, zodat er moeilijk veertig cent af kon om bij Jan de Vos
honderd knijpertjes te halen.
Later, toen de dochter Jantien van Jan de Vos in het huwelijk trad met de timmerman Egbert de Boer en een woning kreeg aan het
eind van de Kerkstraat, nam dit jonge paar het knijpertjes bakken over. Daarna, toen hun kinderen groot waren geworden en we
nemen een sprong van ongeveer vijftig jaar en zien we omstreeks de eeuwwisseling daar in de kleine woning aan de voet van de
Sint Clemenstoren de gehele familie De Boer in actie om lichtbruin getinte knijpertjes uit de gloeiende ijzers te halen. Een van de
zoons van Jantien de Vos en Egbert de Boer woont nog in de ouderlijke woning. Hij kan van deze traditie dan ook veel vertellen.
Omstreeks het begin van deze eeuw bakte de familie De Boer knijpertjes voor een groot deel van de Steenwijker bevolking.
De tijden waren toen iets beter dan in 1850, maar de knijpertjes waren ook tien cent per honderd duurder geworden.
Drie weken voor het nieuwe jaar werd het ijzer op de kachel gelegd en het werd niet weer koud voordat het nieuwe jaar zijn intrede
had gedaan. Broers en zusters werkten om beurten en het was zo te zeggen een continubedrijf, dat er voor zorgde, dat de burgers
van Steenwijk op tijd hun knijpertjes in de trommel kregen. Dag en nacht, in drie ploegen, werden de knijpertjes gebakken en vele
van deze lekkernijen gingen toen reeds met het schip naar de grote steden in Holland. Bijvoorbeeld in Amsterdam zat een zeer
goede afnemer, voor wie duizenden knijpertjes werden gebakken.
Aangezien men toen nog geen gas of elektriciteit kende, werd alles op de kachel gebakken. Jan de Boer haalde de brandstof en
kleine bosjes geschild eikenhout bij Willem Keizer, die destijds achter de kerk woonde.
Later veranderde er veel. De familie De Boer had niet meer het monopolie, maar dat hinderde ook niet, want er kwam meer geld in omloop, zodat de aftrek van knijpertjes
steeds groter werd. Er kwamen er toen meer, die zich toelegden op het bakken van deze nieuwjaarslekkernij. Wij noemen de familie Ruiter, die het ook tientallen jaren heeft
volgehouden. Tenslotte werd het door de aanleg van elektriciteit en gas voor velen mogelijk zelf aan de slag te gaan; daarbij is het elektrische knijpertjesijzer wel het meest
gebruikte. Men heeft dan geen vuil of rook meer in huis zoals vroeger.
Wafels bakken.
Een wafel wordt gemaakt van een beslag van bloem, melk en eieren en eventueel een zoetstof, dat in een wafelijzer wordt gebakken.
Zo'n wafelijzer bestaat uit twee ijzeren vormen waartussen het beslag wordt samengeperst. Het wafelijzer wordt in een vuur
verwarmd. Deze vorm heeft een ruitjesvorm. Zo'n vergelijkbare vorm wordt, bijvoorbeeld in bakstof, ook wel aangeduid met wafel.
Werd veel gegeten met oud en nieuw
Muziek in de oudjaarsnacht van de Steenwiekertoorn.
Het was stil in Steenwijks straten op oudejaarsavond 1914. Bijna iedereen zocht de huiselijke gezelligheid en alleen enkele jeugdige personen vermaakten zich met het laten
knallen van een donderbus, dat zo nu en dan de stilte even verstoorde. Een jongeman stapte tegen de wisseling van het jaar met een piston onder de arm door de straten.
Hij klom in zijn eentje naar de trans van de toren. Niemand wist daar iets van, alleen de toenmalige klokkenluidster Hendrikje Oosterhof. Daar had de muzikant om de sleutel
van de toren gevraagd, die nog maar voor kort het stadsbeeld weer beheerste met zijn fraaie nieuwe spits. Toen de klok twaalf slagen over Steenwijk had laten dreunen, klonk
in de duisternis van de nacht de melodie van: „Uren, dagen, maanden, jaren, vliegen als een schaduw heen". Het was een grote verrassing en een ieder sprak de volgende dag
over de gewijde muziek, die in oudejaarsnacht 1914 voor het eerst van Steenwijks toren klonk en die ten gehore was gebracht door Andldes Boeïtze.
Het is een traditie geworden die later door de christelijke muziekvereniging „Crescendo" is voortgezet.
Er was nog iets, dat ook de aandacht trok tijdens de jaarwisseling. Wanneer we op oudejaarsavond naar de hoek van de Kornputsingel-Gasthuisstraat gaan, zo aan het begin
van de twintigste eeuw, dan zien we daar een wel zeer vreemde traditie. Men had toen de gewoonte om dubbeltjes heet te maken en deze klokslag twaalf uur op straat te
strooien. Het was een nogal gevaarlijk werk, want wie zich meester wist te maken van zo'n heet dubbeltje, kwam wel eens met een paar brandwondjes aan de vingers thuis.
Op datzelfde punt van de stad woonde later de boekhandelaar Jan van Kerkvoorde en ook hij speelde bij de jaarwisseling enkele nummers op zijn blaasinstrument. Dan was
het grote moment aangebroken, waarop de steeds groter wordende groep van belangstellenden wachtte. Met gulle hand werden de dubbeltjes uitgestrooid en menig gretige
hand ontlokte dan het leedvermaak van de omstanders, want het viel niet mee om dit hete metaal van de straat te zoeken.
Dit oudejaars gebruik is geheel verdwenen. Maar het initiatief van Andries Boetze is in ere gehouden en wij hebben ons afgevraagd hoe de heer Boetze wel op het idee is
gekomen om daar middenin een duistere nacht in zijn eentje naar boven te klimmen. Nu dan, in 1914 werkte ook de heer Boetze aan de restauratie van de toren; door zijn
werkzaamheden aan Steenwijks hoogste gebouw kwam hij op het idee om op oudejaarsavond een passende muzikale verrassing te geven.
Hij hield dit plan voor zich en klom tegen twaalf uur naar boven. De heer Boetze was lid van het Steenwijker Fanfarekorps, dat later is opgeheven en waaruit in de jaren na de
mobilisatie 1914- 1918 de vereniging „Tot Steun in de strijd" is voortgekomen. Het spelen op de toren in oudejaarsnacht was niet altijd even gemakkelijk.
Het is wel eens gebeurd, dat het op de avond van de jaarwisseling zo koud was, dat Boetze het mondstuk van zijn instrument nauwelijks aan de mond kon zetten, want het
vroor aan de lippen vast. Daar kwam nog bij dat ook de ventielen vastvroren. De sneeuwjachten, die daar op 45 meter hoogte werden meegemaakt, waren ook lang geen pretje,
maar toch heeft de heer Boetze tal van jaren alleen dit nachtelijke concert verzorgd.
Oliebol of oliekoek
De oorsprong is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn ze voor het eerst in de middeleeuwen gebakken, volgens
Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. Ze meent tevens dat de oorsprong in wat nu
Nederland is ligt of dat ze er vlakbij voor het eerst zijn gemaakt. Een andere, meer voor de hand liggende
mogelijkheid is dat de oliebol (uiteindelijk) uit Portugal of Spanje stamt. Spaanse en Portugese Joden, de zgn.
Sefardim, die tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten zouden hun recepten hebben mee-
genomen.
In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. Er zijn nog
meer redenen om een Sefardisch-Joodse oorsprong voor de oliebol aan te nemen. Van oudsher worden er
voor de viering van de Chanoeka, die in de winter is, zoete deegbollen, genaamd Sufganiyot (enkelv.
Sufganiyah), gefrituurd en vaak koud geconsumeerd, wat sterk doet denken aan de Belgisch-Nederlandse
oliebollentraditie rond de jaarwisseling.
Alle benamingen die in het Nederlands bestaan voor in olie gebakken deegwaar dateren van de 16e eeuw en
later, d.w.z. na de verdrijving van de Sefardische Joden uit het Iberisch schiereiland ten gevolge van het
Verdrijvingsedict uitgevaardigd in 1492.
Van oliekoek naar oliebol
Jonge vrouw met een kookpot vol oliebollen (Cuyp, ca. 1652) Eeuwenlang was de term oliekoek in gebruik
voor wat nu de oliebol heet.
De oliekoeken op een schilderij van Aelbert Cuyp uit ca. 1652 lijken veel op de hedendaagse oliebol. In die tijd
werden ze in raapolie gebakken. In de loop van negentiende eeuw kreeg het woord oliebol steeds meer
aanhang.
In 1868 nam de Van Dale 'oliebol' op. Dat het toen echter nog geen algemeen gebruikte term was, blijkt uit het
Woordenboek der Nederlandsche taal (1896).
Daarin wordt 'oliekoek' nog als meer gebruikelijke benaming genoemd. Vanaf begin twintigste eeuw wordt
echter alleen nog over oliebollen gesproken.
Dauwtrappen op Hemelvaartsdag.
Dit werd vroeger veel gedaan in Steenwijk, spullen
verslepen en ergens anders neer zitten zoals op
de Markt. Maar deze gewoonte is helemaal
verdwenen helaas. Nu staan sommigen juist voor
dag en dauw nog op om te fietsen en soms
manden. Dauwtrappen doe je ‘officieel’ door in de
vroege ochtend met blote voeten door bedauwd
gras te lopen.
Hoewel dit plaatsvindt op Hemelvaartsdag, de
dag waarop christenen herdenken dat Jezus
terugkeerde naar de hemel, heeft het gebruik niets
met het christendom te maken. Hoe oud de
traditie van het dauwtrappen precies is, is niet
bekend. Vermoed wordt dat het gebruik terug gaat
tot de Germaanse tijd.
Knijpertjes bakken..
De traditie van het knijpertjes bakken.
De bevolking van Steen-wijk en
omgeving houdt vast aan oude
tradities tijdens de jaarwisseling.
Reeds lang tevoren is men gewend
om het knijpertjesijzer, dat in deze
omgeving in de laatste maand van het
jaar een belangrijke taak heeft te
vervullen, weer van de zolder te halen.
De bakvorm, die het jaar daarvoor
zorgvuldig in kranten werd verpakt,
wordt weer schoongemaakt en in
bedrijf gesteld om in de eerste dagen
van het nieuwe jaar een knijpertje te
kunnen eten bij een kopje koffie of
thee.
Het is een zeer oude traditie; het
knijpertjes bakken dateert al, zover
bekend, van het midden der
negentiende eeuw. In die tijd woonde
in de Kalverstraat in Steenwijk Jan de
Vos. Hij hield zich zo rond de
jaarwisseling bezig met knijpertjes
bakken en zover wij in de
geschiedenis terug kunnen gaan was
hij de man, die toen, als we het zo
mogen zeggen, het alleenrecht had in
d' Olde Veste. Jan de Vos had een
ijzer, waarin twee knijpertjes tegelijk
gebakken konden worden. Voor
honderd stuks kreeg De Vos veertig
cent. Dat was voor die dagen een heel
bedrag.
Men moet niet vergeten dat de
gemiddelde burger van Steenwijk toen
zo om en bij twee gulden per week
verdiende, zodat er moeilijk veertig
cent af kon om bij Jan de Vos
honderd knijpertjes te halen.
Late
r, toen de dochter Jantien van Jan de
Vos in het huwelijk trad met de
timmerman Egbert de Boer en een
woning kreeg aan het eind van de
Kerkstraat, nam dit jonge paar het
knijpertjes bakken over. Daarna, toen
hun kinderen groot waren geworden
en we nemen een sprong van
ongeveer vijftig jaar en zien we
omstreeks de eeuwwisseling daar in
de kleine woning aan de voet van de
Sint Clemenstoren de gehele familie
De Boer in actie om lichtbruin getinte
knijpertjes uit de gloeiende ijzers te
halen. Een van de zoons van Jantien
de Vos en Egbert de Boer woont nog
in de ouderlijke woning. Hij kan van
deze traditie dan ook veel vertellen.
Omstreeks het begin van deze eeuw
bakte de familie De Boer knijpertjes
voor een groot deel van de
Steenwijker bevolking.
De tijden waren toen iets beter dan in
1850, maar de knijpertjes waren ook
tien cent per honderd duurder
geworden.
Drie weken voor het nieuwe jaar werd
het ijzer op de kachel gelegd en het
werd niet weer koud voordat het
nieuwe jaar zijn intrede had gedaan.
Broers en zusters werkten om
beurten en het was zo te zeggen een
continubedrijf, dat er voor zorgde, dat
de burgers van Steenwijk op tijd hun
knijpertjes in de trommel kregen. Dag
en nacht, in drie ploegen, werden de
knijpertjes gebakken en vele van deze
lekkernijen gingen toen reeds met het
schip naar de grote steden in Holland.
Bijvoorbeeld in Amsterdam zat een
zeer goede afnemer, voor wie
duizenden knijpertjes werden
gebakken.
Aangezien men toen nog geen gas of
elektriciteit kende, werd alles op de
kachel gebakken. Jan de Boer haalde
de brandstof en kleine bosjes
geschild eikenhout bij Willem Keizer,
die destijds achter de kerk woonde.
Later veranderde er veel. De familie
De Boer had niet meer het monopolie,
maar dat hinderde ook niet, want er
kwam meer geld in omloop, zodat de
aftrek van knijpertjes steeds groter
werd. Er kwamen er toen meer, die
zich toelegden op het bakken van
deze nieuwjaarslekkernij. Wij noemen
de familie Ruiter, die het ook tientallen
jaren heeft volgehouden. Tenslotte
werd het door de aanleg van
elektriciteit en gas voor velen
mogelijk zelf aan de slag te gaan;
daarbij is het elektrische
knijpertjesijzer wel het meest
gebruikte. Men heeft dan geen vuil of
rook meer in huis zoals vroeger.
Wafels bakken.
Een wafel wordt gemaakt van een beslag van bloem, melk en
eieren en eventueel een zoetstof, dat in een wafelijzer wordt
gebakken. Zo'n wafelijzer bestaat uit twee ijzeren vormen
waartussen het beslag wordt samengeperst. Het wafelijzer
wordt in een vuur verwarmd. Deze vorm heeft een ruitjesvorm.
Zo'n vergelijkbare vorm wordt, bijvoorbeeld in bakstof, ook wel
aangeduid met wafel. Werd veel gegeten met oud en nieuw
Muziek in de oudjaarsnacht van de
Steenwiekertoorn.
Het was stil in Steenwijks straten op oudejaarsavond 1914.
Bijna iedereen zocht de huiselijke gezelligheid en alleen
enkele jeugdige personen vermaakten zich met het laten
knallen van een donderbus, dat zo nu en dan de stilte even
verstoorde. Een jongeman stapte tegen de wisseling van het
jaar met een piston onder de arm door de straten.
Hij klom in zijn eentje naar de trans van de toren. Niemand
wist daar iets van, alleen de toenmalige klokkenluidster
Hendrikje Oosterhof. Daar had de muzikant om de sleutel van
de toren gevraagd, die nog maar voor kort het stadsbeeld
weer beheerste met zijn fraaie nieuwe spits. Toen de klok
twaalf slagen over Steenwijk had laten dreunen, klonk in de
duisternis van de nacht de melodie van: „Uren, dagen,
maanden, jaren, vliegen als een schaduw heen". Het was een
grote verrassing en een ieder sprak de volgende dag over de
gewijde muziek, die in oudejaarsnacht 1914 voor het eerst van
Steenwijks toren klonk en die ten gehore was gebracht door
Andldes Boeïtze.
Het is een traditie geworden die later door de christelijke
muziekvereniging „Crescendo" is voortgezet.
Er was nog iets, dat ook de aandacht trok tijdens de
jaarwisseling. Wanneer we op oudejaarsavond naar de hoek
van de Kornputsingel-Gasthuisstraat gaan, zo aan het begin
van de twintigste eeuw, dan zien we daar een wel zeer
vreemde traditie. Men had toen de gewoonte om dubbeltjes
heet te maken en deze klokslag twaalf uur op straat te
strooien. Het was een nogal gevaarlijk werk, want wie zich
meester wist te maken van zo'n heet dubbeltje, kwam wel
eens met een paar brandwondjes aan de vingers thuis.
Op datzelfde punt van de stad woonde later de boekhandelaar
Jan van Kerkvoorde en ook hij speelde bij de jaarwisseling
enkele nummers op zijn blaasinstrument. Dan was het grote
moment aangebroken, waarop de steeds groter wordende
groep van belangstellenden wachtte. Met gulle hand werden
de dubbeltjes uitgestrooid en menig gretige hand ontlokte dan
het leedvermaak van de omstanders, want het viel niet mee
om dit hete metaal van de straat te zoeken.
Dit oudejaars gebruik is geheel verdwenen. Maar het initiatief
van Andries Boetze is in ere gehouden en wij hebben ons
afgevraagd hoe de heer Boetze wel op het idee is gekomen
om daar middenin een duistere nacht in zijn eentje naar boven
te klimmen. Nu dan, in 1914 werkte ook de heer Boetze aan
de restauratie van de toren; door zijn werkzaamheden aan
Steenwijks hoogste gebouw kwam hij op het idee om op
oudejaarsavond een passende muzikale verrassing te geven.
Hij hield dit plan voor zich en klom tegen twaalf uur naar
boven. De heer Boetze was lid van het Steenwijker
Fanfarekorps, dat later is opgeheven en waaruit in de jaren na
de mobilisatie 1914- 1918 de vereniging „Tot Steun in de
strijd" is voortgekomen. Het spelen op de toren in
oudejaarsnacht was niet altijd even gemakkelijk.
Het is wel eens gebeurd, dat het op de avond van de
jaarwisseling zo koud was, dat Boetze het mondstuk van zijn
instrument nauwelijks aan de mond kon zetten, want het vroor
aan de lippen vast. Daar kwam nog bij dat ook de ventielen
vastvroren. De sneeuwjachten, die daar op 45 meter hoogte
werden meegemaakt, waren ook lang geen pretje, maar toch
heeft de heer Boetze tal van jaren alleen dit nachtelijke
concert verzorgd.
Oliebol of oliekoek
De oorsprong is niet geheel duidelijk. Mogelijk zijn ze
voor het eerst in de middeleeuwen gebakken, volgens
Ineke Strouken van het Nederlands Centrum voor
Volkscultuur. Ze meent tevens dat de oorsprong in wat
nu Nederland is ligt of dat ze er vlakbij voor het eerst zijn
gemaakt. Een andere, meer voor de hand liggende
mogelijkheid is dat de oliebol (uiteindelijk) uit Portugal
of Spanje stamt. Spaanse en Portugese Joden, de zgn.
Sefardim, die tijdens de Spaanse Inquisitie naar
Nederland vluchtten zouden hun recepten hebben mee-
genomen.
In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt:
oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. Er zijn nog
meer redenen om een Sefardisch-Joodse oorsprong
voor de oliebol aan te nemen. Van oudsher worden er
voor de viering van de Chanoeka, die in de winter is,
zoete deegbollen, genaamd Sufganiyot (enkelv.
Sufganiyah), gefrituurd en vaak koud geconsumeerd,
wat sterk doet denken aan de Belgisch-Nederlandse
oliebollentraditie rond de jaarwisseling.
Alle benamingen die in het Nederlands bestaan voor in
olie gebakken deegwaar dateren van de 16e eeuw en
later, d.w.z. na de verdrijving van de Sefardische Joden
uit het Iberisch schiereiland ten gevolge van het
Verdrijvingsedict uitgevaardigd in 1492.
Van oliekoek naar oliebol
Jonge vrouw met een kookpot vol oliebollen (Cuyp, ca.
1652) Eeuwenlang was de term oliekoek in gebruik voor
wat nu de oliebol heet.
De oliekoeken op een schilderij van Aelbert Cuyp uit ca.
1652 lijken veel op de hedendaagse oliebol. In die tijd
werden ze in raapolie gebakken. In de loop van
negentiende eeuw kreeg het woord oliebol steeds meer
aanhang.
In 1868 nam de Van Dale 'oliebol' op. Dat het toen echter
nog geen algemeen gebruikte term was, blijkt uit het
Woordenboek der Nederlandsche taal (1896).
Daarin wordt 'oliekoek' nog als meer gebruikelijke
benaming genoemd. Vanaf begin twintigste eeuw wordt
echter alleen nog over oliebollen gesproken.
- Winkelen
- Eten & Drinken
- Cultuur
- Historie
- Ontstaan Steenwijk
- Stadsrechten & Wapen & Vlag
- Tachtigjarige oorlog & Beleg 1580-1581
- Naderende & Oorlog 1940-1945
- Monumenten
- Verdwenen erfgoed
- Verdwenen ambachten
- Historische voorwerpen
- Dialect Steenwieks
- Steenwijker gewoonten
- Hildo Krop
- Verhalen & Gebeurtenissen
- Eskaf aardewerk
- Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd
- Burgemeesters
- Historische bekende personen
- Historie
- InSteenwijk
- uitagenda
- ontdekken
- doen
- Winkelen
- Eten & Drinken
- Cultuur
- Historie
- Ontstaan Steenwijk
- Stadsrechten & wapen & Vlag
- Tachtigjarige oorlog & Beleg 1580-1581
- Naderende & Oorlog 1940-1945
- Monumenten
- Verdwenen erfgoed
- Verdwenen ambachten
- Historische voorwerpen
- Dialect Steenwieks
- Steenwieker gewoonten
- Hildo Krop
- Verhalen & Gebeurtenissen
- Eskaf aardewerk
- Fanfarekorps Tot Steun in de Strijd
- Bugemeesters
- Historische bekende personen
- Historie
- inspiratie
- plan je bezoek
- beeldbanksteenwiek
- contact