Vestingwerken & Wallen & Grachten
Burgm. Goeman Borgesiusstraat.
Straat genoemd naar hem. Goeman Borgesius, Arius Hendrik (Den Haag 16 mei
1883 – Bergen N.H. 18 oktober 1961), jurist, burgemeester. Was van 1915-1942 en
van 1945-1948 burgemeester van Steenwijk en van 1924-1953 rechter-
plaatsvervanger aan het kantongerecht. Zijn verdiensten waren vele, daarentegen
speelde hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een minder glorieuze rol. Aan hem
herinneren sinds 1940 de Goeman Borgesiusstraat en de daar geplaatste
burgemeestersbank.
Het oudste bericht over het graven van de Steenwijker stadsgracht dateert uit 1413, toen de bisschop daar toestemming voor verleende. Twee berichten uit
1419 melden de uitvoering ervan; het hele werk heeft ongeveer dertig jaar geduurd. Gelijktijdig daarmee werd ook de stadswal aangelegd. Van 1591-1627
werden acht bolwerken uitgebouwd, waartoe de stadsgracht verlegd en verbreed werd. In die tijd werd de gracht op peil gehouden door een rosmolen aan
de noordwestzijde van de stad. De ophaalbruggen werden in 1830 vervangen door gemetselde duikers die in 1900 door betonnen werden vervangen.
In 1865 werd de gracht aan de noordwestzijde van de stad gedempt. In dit gebied kwam later de Paardenmarkt. In de periode 1953-2002 was een gedeelte
van de Looijersgracht gedempt om als parkeerplaatsje dienst te doen. De oorspronkelijke stadsgracht had rondom een lengte van ruim 1700 m.
De Schans.
Een in het veld opgeworpen verdedigingswerk van aarden wallen,
meestal in de vorm van een gebastioneerde vier-, vijf- of zeshoek,
ook veldschans genoemd.
Een aantal schansen vindt men terug op de door Johan van den
Kornput getekende kaart (1581), waaronder de Capelleschans en
de Oosterschans.
De naam Grote Woldschans is van recente datum.
Bolwerk (ook Bastion).
Meesstal een vijfhoekige uitbouw van een stadswal. Een
bastion bestaat uit diverse onderdelen. Vanaf de binnenkant
gezien, eerst de keel waarmee het bastion in verbinding
staat met de vesting. Bij de keel bevinden zich meestal de
oprillen waarmee toegang wordt verkregen tot de walgang.
Dan het eigenlijke bastion zelf, dat soms op gelijke hoogte
het zogenaamde vol bastion met de courtine ofwel de
omringende vesting hoofdwal ligt. Als het bastion op gelijke
hoogte met het terreplein ligt noemt men dat een hol
bastion. Het bastion is over het algemeen omringd door de
hoofdwal. De zijkanten die grenzen aan de hoofdwal worden
flanken genoemd, vanuit de flanken lopen de facen als een
uitstulpende punt naar de saillant. Als het vestingwerk werd
aangelegd volgens de principes van het Oud-Nederlands
vestingstelsel bevindt zich ten slotte aan de voet van het
bastion ook nog een onderwal.
Wallen.
•Stadswal.
De zuidzuidwestelijke stadswal, tussen het Jan Snoeks Bolwerk en het Heilige Geest Bolwerk. Het is
de hoogste van de Steenwijker stadswallen, ongeveer 12 m boven NAP.
•Molenwal.
De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar
de molens die op beide bolwerken stonden.
•Onnawal.
Gedeelte van de stadswal gelegen tussen het Eekeringe- en Zuiderbolwerk.
•Noordwal.
(of: Noorderwal): De noordnoordwestelijke stadswal, tussen het Jufferties- en het Noorderbolwerk.
Deze wal werd in 1908 afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het pad langs de stadsgracht
(voormalige lijnbaan) werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam Noordersingel.
Tot 1829 verkeerde de vesting in nog min of meer oorspronkelijke staat. Toen werden de Wold- en
Oosterpoort afgebroken en volgden ook de wallen. Omstreeks 1840 was de wal aan de
noordwestzijde van de stad, vanaf de Woldpoort, al afgegraven. De wal bij de Onnapoort werd kort na
1855 afgegraven. In 1870 werd het gedeelte tussen de Gasthuispoort en Woldpoort afgegraven voor
woningbouw en aanleg van de Kornputsingel. In 1908 werd de Noordwal afgegraven voor de bouw
van de Rijks H.B.S. en in 1921 werd de wal bij de Oosterpoort afgegraven voor de bouw van het
postkantoor. De zuidelijke stadswal en drie bolwerken vormen een Rijksmonument dat in de periode
1950-1952 werd opgeknapt en beplant met lindebomen. In 1984 werden er van de 421 bomen
veertig omgezaagd en vijftig chirurgisch behandeld. In de periode1997-1999 werd de zuidelijke
stadswal over een lengte van ruim 500 m volledig gereconstrueerd naar de situatie van kort na 1627
.Stadspoorten.
Kort vóór 1395 werd een nieuwe toegang naar het noorden gemaakt, de Steendijk, later Tukseweg
genoemd. In dat kader werd ook de Woldbrug gebouwd en waarschijnlijk ook de Woldpoort als
eerste van vier stadspoorten. De Meyeringepoort (later: Gasthuispoort) werd voor het eerst vermeld
in 1412, de Oosterpoort in 1448 en de Onnapoort zal uit dezelfde periode dateren. In de Spaanse tijd
(1582-1592) werden de hoge middeleeuwse poorten vervangen door minder kwetsbare
waldoorgangen. De Onnapoort verdween, maar werd in 1594 weer opgebouwd. Van genoemde
poorten, die alle in de 19e eeuw afgebroken werden, zijn geen gedetailleerde afbeeldingen bekend,
een ets van de Woldpoort uitgezonderd
© Copyright 2024 | Albert
In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch
geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk,
Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De
oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk’.
In de periode tussen 1591 en 1627 werden de vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch
geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met de wijzers van de klok mee spreekt men van: Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk,
Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De
oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is: ‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits Bohlwerk.
•Noorderbolwerk.
(vroeger Het Hoge Meintje, soms ook De Vetpot genoemd): het oudste (1597) en grootste bolwerk van Steenwijk. Werd in 1898 deels afgegraven voor de
aanleg van de Nieuwe Stationsstraat (sinds 1908 H.J. Tromp Meestersstraat) en in 1908 verder afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS (thans
appartementencomplex De Noordwalhof).
•Prinsen Bolwerk.
Aangelegd in 1627 aan de noordoostzijde van de stad, genoemd naar Emanuel 2. Hierop staat nu de Burgemeestersbank, een gemetselde bank in 1940
door de bevolking geschonken aan burgemeester A.H. Goeman Borgesius bij zijn 25-jarig ambtsjubileum.
•Eekringe Bolwerk.
In 1627 aangelegd bolwerk aan de zuidoostzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd.
•Jan Snoeks Bolwerk.
(ook: Zuiderbolwerk, Kleirondeel of Rondeel): In 1627 aangelegd aan de zuidzijde van de stad, in 2000 volledig gereconstrueerd. Het hoogste van de acht
bolwerken: 13.20 m boven NAP.
•Heilige Geest Bolwerk.
Aangelegd in 1627 bij de Gasthuispoort aan de zuidwestzijde van de stad, in 1870 afgevlakt.
•Zwanennest Bolwerk.
(ook: Westerbolwerk of Hoge Tin genoemd): In 1627 aangelegd aan de westzijde van de stad. In 1870 volledig afgegraven voor woningbouw en voor de
aanleg van de Kornputsingel. Op het bolwerk stond een molen, de Koorndrager, ernaast een gebouw met een puntdak, de Hoge Tin.
•Jufferties Bolwerk.
Aangelegd in 1627 aan de noordwestzijde van de stad. Genoemd naar de daar wonende juffrouw Maria de Gyselaer, weduwe van de in 1645 overleden
François van Westerbeek. Het bolwerk werd in 1829 afgegraven en in 1921 ingericht voor de bouw van de toen nieuwe School B
Vestingwerken & Wallen &
Grachten
Burgm. Goeman Borgesiusstraat.
Straat genoemd naar hem. Goeman Borgesius,
Arius Hendrik (Den Haag 16 mei 1883 – Bergen
N.H. 18 oktober 1961), jurist, burgemeester. Was
van 1915-1942 en van 1945-1948 burgemeester
van Steenwijk en van 1924-1953 rechter-
plaatsvervanger aan het kantongerecht. Zijn
verdiensten waren vele, daarentegen speelde hij
tijdens de Tweede Wereldoorlog een minder
glorieuze rol. Aan hem herinneren sinds 1940 de
Goeman Borgesiusstraat en de daar geplaatste
burgemeestersbank.
Het oudste bericht over het graven van de Steenwijker
stadsgracht dateert uit 1413, toen de bisschop daar
toestemming voor verleende. Twee berichten uit 1419
melden de uitvoering ervan; het hele werk heeft
ongeveer dertig jaar geduurd. Gelijktijdig daarmee werd
ook de stadswal aangelegd. Van 1591-1627 werden
acht bolwerken uitgebouwd, waartoe de stadsgracht
verlegd en verbreed werd. In die tijd werd de gracht op
peil gehouden door een rosmolen aan de
noordwestzijde van de stad. De ophaalbruggen werden
in 1830 vervangen door gemetselde duikers die in 1900
door betonnen werden vervangen.
In 1865 werd de gracht aan de noordwestzijde van de
stad gedempt. In dit gebied kwam later de
Paardenmarkt. In de periode 1953-2002 was een
gedeelte van de Looijersgracht gedempt om als
parkeerplaatsje dienst te doen. De oorspronkelijke
stadsgracht had rondom een lengte van ruim 1700 m.
De Schans.
Een in het veld opgeworpen verdedigingswerk van
aarden wallen, meestal in de vorm van een
gebastioneerde vier-, vijf- of zeshoek, ook
veldschans genoemd.
Een aantal schansen vindt men terug op de door
Johan van den Kornput getekende kaart (1581),
waaronder de Capelleschans en de Oosterschans.
De naam Grote Woldschans is van recente datum.
Bolwerk (ook Bastion).
Meesstal een vijfhoekige uitbouw van een
stadswal. Een bastion bestaat uit diverse
onderdelen. Vanaf de binnenkant gezien, eerst de
keel waarmee het bastion in verbinding staat met
de vesting. Bij de keel bevinden zich meestal de
oprillen waarmee toegang wordt verkregen tot de
walgang. Dan het eigenlijke bastion zelf, dat
soms op gelijke hoogte het zogenaamde vol
bastion met de courtine ofwel de omringende
vesting hoofdwal ligt. Als het bastion op gelijke
hoogte met het terreplein ligt noemt men dat een
hol bastion. Het bastion is over het algemeen
omringd door de hoofdwal. De zijkanten die
grenzen aan de hoofdwal worden flanken
genoemd, vanuit de flanken lopen de facen als
een uitstulpende punt naar de saillant. Als het
vestingwerk werd aangelegd volgens de principes
van het Oud-Nederlands vestingstelsel bevindt
zich ten slotte aan de voet van het bastion ook
nog een onderwal.
Wallen.
•Stadswal.
De zuidzuidwestelijke stadswal, tussen het Jan
Snoeks Bolwerk en het Heilige Geest Bolwerk. Het
is de hoogste van de Steenwijker stadswallen,
ongeveer 12 m boven NAP.
•Molenwal.
De oostzuidoostelijke stadswal, tussen het Ooster
Bolwerk en het Eekeringe Bolwerk. Genoemd naar
de molens die op beide bolwerken stonden.
•Onnawal.
Gedeelte van de stadswal gelegen tussen het
Eekeringe- en Zuiderbolwerk.
•Noordwal.
(of: Noorderwal): De noordnoordwestelijke
stadswal, tussen het Jufferties- en het
Noorderbolwerk. Deze wal werd in 1908
afgegraven voor de bouw van de Rijks HBS. Het
pad langs de stadsgracht (voormalige lijnbaan)
werd in 1921 bestraat en kreeg in 1924 de naam
Noordersingel.
Tot 1829 verkeerde de vesting in nog min of meer
oorspronkelijke staat. Toen werden de Wold- en
Oosterpoort afgebroken en volgden ook de
wallen. Omstreeks 1840 was de wal aan de
noordwestzijde van de stad, vanaf de Woldpoort,
al afgegraven. De wal bij de Onnapoort werd kort
na 1855 afgegraven. In 1870 werd het gedeelte
tussen de Gasthuispoort en Woldpoort
afgegraven voor woningbouw en aanleg van de
Kornputsingel. In 1908 werd de Noordwal
afgegraven voor de bouw van de Rijks H.B.S. en in
1921 werd de wal bij de Oosterpoort afgegraven
voor de bouw van het postkantoor. De zuidelijke
stadswal en drie bolwerken vormen een
Rijksmonument dat in de periode 1950-1952 werd
opgeknapt en beplant met lindebomen. In 1984
werden er van de 421 bomen veertig omgezaagd
en vijftig chirurgisch behandeld. In de
periode1997-1999 werd de zuidelijke stadswal
over een lengte van ruim 500 m volledig
gereconstrueerd naar de situatie van kort na 1627
.Stadspoorten.
Kort vóór 1395 werd een nieuwe toegang naar het
noorden gemaakt, de Steendijk, later Tukseweg
genoemd. In dat kader werd ook de Woldbrug
gebouwd en waarschijnlijk ook de Woldpoort als
eerste van vier stadspoorten. De Meyeringepoort
(later: Gasthuispoort) werd voor het eerst vermeld
in 1412, de Oosterpoort in 1448 en de Onnapoort
zal uit dezelfde periode dateren. In de Spaanse
tijd (1582-1592) werden de hoge middeleeuwse
poorten vervangen door minder kwetsbare
waldoorgangen. De Onnapoort verdween, maar
werd in 1594 weer opgebouwd. Van genoemde
poorten, die alle in de 19e eeuw afgebroken
werden, zijn geen gedetailleerde afbeeldingen
bekend, een ets van de Woldpoort uitgezonderd
© Copyright 2024 | Albert
In de periode tussen 1591 en 1627 werden de
vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht
bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch
geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met
de wijzers van de klok mee spreekt men van:
Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk,
Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of
Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest
Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De
oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is:
‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits
Bohlwerk’.
In de periode tussen 1591 en 1627 werden de
vestingwerken van Steenwijk uitgebreid met acht
bolwerken. Ze werden niet alle tegelijk aangelegd noch
geslecht; enkele bleven bewaard en zelfs hersteld. Met
de wijzers van de klok mee spreekt men van:
Noorderbolwerk, Prinsen Bolwerk, Oosterbolwerk,
Eekeringe Bolwerk, Jan Snoeks Bolwerk of
Zuiderbolwerk, Heilige Geest Bolwerk, Zwanennest
Bolwerk of Wester Bolwerk en Jufferties Bolwerk. De
oorspronkelijke betekenis van het woord ‘bolwerk’ is:
‘houten verschansing’ of ‘beschoeiing’, naar het Duits
Bohlwerk.
•Noorderbolwerk.
(vroeger Het Hoge Meintje, soms ook De Vetpot
genoemd): het oudste (1597) en grootste bolwerk van
Steenwijk. Werd in 1898 deels afgegraven voor de
aanleg van de Nieuwe Stationsstraat (sinds 1908 H.J.
Tromp Meestersstraat) en in 1908 verder afgegraven
voor de bouw van de Rijks HBS (thans
appartementencomplex De Noordwalhof).
•Prinsen Bolwerk.
Aangelegd in 1627 aan de noordoostzijde van de stad,
genoemd naar Emanuel 2. Hierop staat nu de
Burgemeestersbank, een gemetselde bank in 1940
door de bevolking geschonken aan burgemeester A.H.
Goeman Borgesius bij zijn 25-jarig ambtsjubileum.
•Eekringe Bolwerk.
In 1627 aangelegd bolwerk aan de zuidoostzijde van de
stad, in 2000 volledig gereconstrueerd.
•Jan Snoeks Bolwerk.
(ook: Zuiderbolwerk, Kleirondeel of Rondeel): In 1627
aangelegd aan de zuidzijde van de stad, in 2000
volledig gereconstrueerd. Het hoogste van de acht
bolwerken: 13.20 m boven NAP.
•Heilige Geest Bolwerk.
Aangelegd in 1627 bij de Gasthuispoort aan de
zuidwestzijde van de stad, in 1870 afgevlakt.
•Zwanennest Bolwerk.
(ook: Westerbolwerk of Hoge Tin genoemd): In 1627
aangelegd aan de westzijde van de stad. In 1870
volledig afgegraven voor woningbouw en voor de
aanleg van de Kornputsingel. Op het bolwerk stond een
molen, de Koorndrager, ernaast een gebouw met een
puntdak, de Hoge Tin.
•Jufferties Bolwerk.
Aangelegd in 1627 aan de noordwestzijde van de stad.
Genoemd naar de daar wonende juffrouw Maria de
Gyselaer, weduwe van de in 1645 overleden François
van Westerbeek. Het bolwerk werd in 1829 afgegraven
en in 1921 ingericht voor de bouw van de toen nieuwe
School B
