Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk
Waagstraat
Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642 gebouwd ter vervanging van een
ouder en kleiner gebouw op een andere plaats.
De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en producten die op de markten
werden aangevoerd.
In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de naam. Na 1907 heeft de
Boterwaag niet meer als zodanig dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van
Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd.
Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis, godin der gerechtigheid, en door
Sint Clemens met het oudste stadswapen van Steenwijk.
De kerk werd gebouwd in opdracht van het stadsbestuur in verband met de Mariaverering in de Katholieke eredienst.
Naast de Grote of St. Clemenskerk, gesticht door de kerkelijke autoriteiten, was er behoefte aan een aparte !!Maria Capelle", die later algemeen Onze Lieve
Vrouwekerk of kortweg Vrouwenkerk genoemd werd.
De Vrouwenstraat, voor de kerk, herinnert nog aan deze naam. Tegenwoordig wordt meestal de naam Kleine Kerk gebruikt.
Wanneer de kerk gebouwd is, is niet bekend.
Men vermoedt, dat reeds voor 1450 een kerkgebouw aanwezig was.
De Kleine Kerk is een driebeukige kerk.
De zijbeuken zijn recht en het vrij lange koor is door vijf zijden van een regelmatige achthoek afgesloten. In de bouwkunst spreekt men wel van een
"pseudobasiliek".
Het middenschip is nl. hoger op getrokken dan de zijbeuken. Het kenmerk van een basiliek. Maar de vensters die bij een basiliek boven in het middenschip
aanwezig zijn ontbreken.
Wel zijn aan de binnenzijde venstervormigenissen aangebracht. De kerk is gebouwd van rood-bruine bakstenen, met een formaat van 25 x 11,5 x 4,5 cm.
Tufsteen is niet aanwezig, wat er op duidt, dat de kerk niet tot de aller oudste kerken behoort. Oorspronkelijk stond de kerk op een vrij open ruimte en was er
tegen de westgevel een behoorlijke toren gebouwd. Deze is later afgebroken en de gevel werd daarna gewijzigd. Er werd een nieuwe hoofdingang gemaakt
met een tweetal deuren in neogotische vorm.
Boven de ingang is het stadswapen ingemetseld. Hierboven bevindt zich thans een groot raam, onderverdeeld door een vrij rijke Gotische tracering, die
duidelijk anders is dan die van de overige ramen van de kerk. De andere, oorspronkelijke vensters kenmerken zich door een veel eenvoudiger tracering. In de
loop der jaren werd de kerk meer en meer inge-bouwd en aan het begin van deze eeuw was ze totaal ingesloten door kleine woningen.
Bij de restauratie gedurende de periode 1951-1959, werden vrijwel alle woningen aangekocht en afgebroken. Eén ervan werd aangepast om dienst te doen
als Consistoriekamer.
De toren.
Uit verschillende historische kaarten is op te maken, dat tegen de voorgevel een toren heeft gestaan. Op een kaart van Jacob van Deventer, daterend uit het
midden van de 16e eeuw, wordt de kerk afgebeeld met een toren. Ook Blaeu geeft op zijn bekende plattegrond van de stad Steenwijk de kerk met een toren
aan. Om onbekende redenen is de toren dus verdwenen en verscheen op de top van de kerk een veel kleiner klokke torentje.
De voorgevel werd daarna geheel gewijzigd en in 1656 werd in deze gevel een gebrandschilderd raam aangebracht waarin het Steenwijker wapen, het anker,
voorkwam.
De huidige kleine klokkentoren heeft een stenen onderbouw, rustende op de voorgevel. De houten stijlen en regels zijn aan de bovenzijde afgedekt met een
met leien beklede spits. Bovenop staat een bal met een haan als windwijzer. In de toren bevindt zich thans een tweetal klokken. De derde klok is beschadigd
en elders.
Kerkklokken.
In 1501 wordt voor het eerst gesproken over klok-
ken in de toren. In dat jaar werden nl. door de be-
kende klokkengieter Geert van Wou uit Kampen
een drietal klokjes gegoten voor de "Maria
Capelle". Een van deze klokjes hangt thans nog in
de toren en is de oudste klok die in de stad aan-
wezig is. De twee andere zijn later opnieuw gego-
ten.
Op 11 maart 1647 nam Mr. Franciscus Simoni op
zich om een van de klokken uit de "kleine toren",
die gebarsten was, opnieuw te gieten.
Op 21 december 1695 werd ook de derde klok op-
nieuw gegoten.
De oudste klok uit 1501, draagt als opschrift:
DEMONES FUGITE (= duivelen vlucht).
Zij heeft een doorsnee van 81 cm en weegt 333
kg.
De tweede, in 1647 gegoten klok, draagt echter
hét jaartal 1638. Hoe dat mogelijk is blijft een
vraagteken. Deze klok heeft een doorsnee van 51
cm en een gewicht van 87 kg.
Op de klok staat: SOLI DEO GLORIA ANNO
DOMINI MFS 1638. Onder deze tekst staat het
Steenwijker wapen: St. Clemens met het anker.
De derde klok weegt 121 kg en is in doorsnee 59
cm. Er staat het jaartal 1695 op vermeld en de
woorden:
SEETNWICK HFS GEFT GODT DE HEER ALLEN DE
EER 1695.
De rand is versierd met jachttaferelen en ook op
deze klok staat weer het Steenwijker wapen.
In de Tweede Wereldoorlog zijn deze klokken uit
de toren gehaald en naar Duitsland
getransporteerd.
Na de oorlog konden ze echter worden
opgespoord en kregen ze hun oorspronkelijke
plaats terug.
Een driebeukige Kerk.
De driebeukige ruimte vertoont door het gebruik van de rode baksteen een warme aanblik.
De beuken zijn gescheiden door ronde van rode baksteen gemetselde kolommen.
Het basement van de kolommen is afgedekt met een geprofileerd stuk zandsteen en ook de
zuil is aan de bovenzijde afgesloten door een eenvoudig ringvormig zandsteen kapiteel.
De beide zijbeuken zijn, evenals het middenschip en het koor, overdekt met op ribben
dragende kruisgewelven. De ribben van de gewelven over de zijbeuken rusten op zandstenen
draagstenen, welke versierd zijn met gebeeldhouwde koppen.
Ook in het koor zijn deze met koppen versierde draagsteen aanwezig. De middenbeuk is
hoger opgetrokken dan de zijbeuken en heeft oorspronkelijk een houten tongewelf gehad, dat
later vervangen is door het huidige stenen gewelf.
De hele kerk is thans afgedekt met een sterke oud-Hollandse eikehouten kap,die van
dakpannen is voorzien. Het muurwerk in het middenschip boven de scheibogen, dat zijn de
bogen tussen de kolommen, is versierd met Gotische venstervormige nissen, verdeeld door
traceringen. De zijbeuken worden verlicht door later gedeeltelijk dichtgemetselde vensters.
In de ramen zijn eenvoudige bakstenen traceringen aangebracht.
In de muurvoet heeft men zogenaamde spaarnissen aangebracht. Daardoor had men minder
stenen nodig en was het bouwen goedkoper.
Het koor had aanvankelijk grotere ramen. Deze zijn later vervangen door de huidige. Het schijnt dat tussen de aanwezige steenijzers, velden van
gebrandschilderd glas in lood hebben gehangen. Ook hierin zou het Steenwijker wapen zijn afgebeeld. Helaas is hier niets van bewaard gebleven.
Het interieur
Wie de kerk binnentreedt, laat meteen het oog vallen op het grote gemetselde middenschip. Het koor en de zijwanden zijn echter van een gepleisterde
witkalklaag voorzien.
Of hierin in het verleden ook nog wandschilderingen zij geweest, is niet bekend. Bij de verschillende restauratie werkzaamheden is hiervan niets
aangetroffen. De vloer in de kerk is thans afgewerkt met donkere plavuizen. Ongetwijfeld hebben er vroeger vele grafzerken gelegen, want ook in de Kleine
Kerk werden de Steen-wijkers begraven en hun graf werd met fraaie en minder fraaie grafzerken afgedekt. In 1655 werd een geheel nieuwe vloer
aangebracht. Door het vele graven was de vloer zo oneffen geworden dat het meubilair niet goed meer kon worden neergezet.
Na de Hervorming heeft men het koor afgesloten met een eiken koorhek. Dit hek was aan de onderzijde voorzien van panelen en aan de bovenzijde versierd
met gedraaide balusters. Hiertegen heeft men later een wand van stucwerk aangebracht, zodat het koor volledig werd afgesloten. De kerk was daardoor
veel kleiner dan thans het geval is.
Tegen het koorhek stond de preekstoel. In 1654 werd deze,ook nu nog aanwezige preekstoel gemaakt door Mr. Geert Jansen ten Polle. De kuip rust op een
gedraaide eiken kolom en is via een wenteltrap bereikbaar. De bovenzijde wordt afgedekt door een eenvoudig klankbord. Tijdens de restauratie
werkzaamheden in de periode 1951-1959 werd de preekstoel verplaatst en aangebracht tegen de kolom op de scheiding van koor en middenschip.
Het huidige orgel dateert van 1880 en werd gebouwd door Petrus van Oechelen uit Haren. Reeds in 1656 werd gesproken over een nieuw orgel. Toen kreeg
Antonie Abbing Stuit de opdracht om het toen aanwezige orgel te vervangen door een nieuw orgel, dat tot 1880 in gebruik is gebleven. Zoals reeds is
vermeld, lagen er in de kerk diverse grafstenen.
In de loop der jaren zijn ze vrijwel allemaal verdwenen. Slechts een drietal is thans nog in het koor aanwezig. Enkele restanten werden bij de ingang van het
koor op de vloer ingepast. Begraven in de kerk, was een normale zaak. Hoe meer geld men had, hoe dichter men bij het koor of bij de preekstoel begraven
kon worden. Een ordonnantie op het begraven van 9 maart 1594 bepaalde: "Wie in de Vrouwenkercke wil begraven op te koor of aan de oostzijde van den
preekstoel betale tot reparatie en onderhoud 3 gulden voor een oude dode en 2 gulden voor een jonge dode (onder de 14 jaar)” Aan de westkant van de
preekstoel was het goedkoper: 2 gulden voor een oude en 1 gulden voor een jonge dode. In de Franse tijd zijn de wapens van de grafstenen verwijderd. De
drie overgebleven stenen dragen de volgende opschriften: "Ano 1588 de 19 August sterf de dierbare Frans Tiszo” Op de steen staat verder nog een
wapenschild. Een andere steen geeft een stukje historie: "Jonker Willem van Dorp, in sijn leven collonnel mitsgaers Baillu en de dyckgraef van Delftland,
wert geschoten den 3 July 1592 int aanvoeren van een storm op deze stat Steenwyck.” Willem van Dorp stierf bij een van de laatste aanvallen van het leger
van Prins Maurits, waardoor de stad van de Spaanse bezetting werd bevrijd. De derde grafzerk vermeldt: "De Erb end Frow Marg. ter Barchhorst. D Ern
Hopm. Crin. D. Blau huisf. is in den Heren ontsliep. D. XX Octob, An 1597.” In 1812 werd het begraven in de kerken verboden en moest er begraven worden
op het kerkhof bij de Grote Kerk en later op het kerkhof aan de Meppelerweg. In de vorige eeuw werd nog een tochtportaal in neo Gotische stijl aangebracht,
dat met fraai beeldhouwwerk is versierd.
Een katholieke Kerk.
De kerk was in het verleden: de katholieke kerk. Het koor nam een belangrijke plaats in, want hier stond het hoofdaltaar. Hier kregen de geestelijken
gelegenheid om hun gods-dienstige plichten te vervullen. De burgerij zat in de kerk. Dikwijls waren aan de kerk verschillende geestelijken verbonden, die
ieder soms ook nog een eigen altaar hadden.
Het was in die tijd de gewoonte dat een aantal burgers een broederschap of gilde vormden, ter vermeerdering van Gods eer en die van de Heiligen. Ook de
ambachtslieden kenden dergelijke gilden (smedengilde. brouwersgilde). Aan de Vrouwenkerk was reeds in 1475 de O~L. Vrouwenbroederschap, ook wel
O.L. Vrouwememorie genoemd, verbonden.
Dit was een geestelijke broederschap met een eigen altaar en met een door de broederschap bekostigde priester. De broederschap zorgde voor de ziels-
missen van de overledenen en deed uitkeringen in voedsel en kleding en soms ook wel in geld. Elke vrijdag werd er voedsel uitgedeeld: een hoeveelheid
rogge en een achtste boter. Men hield eenmaal per jaar een vergadering, een gezellige maaltijd zou men kunnen zeggen. In 1490 werd een eigen priester
aangesteld. Voor die tijd deden de door het Stadsbestuur aangestelde geestelijken in opdracht van de broederschap het werk in de kerk. De inkomsten van
de broederschap bestonden uit bijdragen van de broeders, legaten en andere schenkingen. Soms in geld of goederen, ook wel in stukken land. Deze werden
dikwijls verpacht en de opbrengst werd voor het gilde gebruikt. In Steenwijk waren in totaal zes van dergelijke broederschappen. De eigen geestelijke kreeg
bij zijn aanstelling een woning in de Doelenstraat met een hof, een tuin buiten de Oosterpoort. De priester moest op verschillende dagen in de week de mis
opdragen. Op vrijdag las hij de namen van de "broeder en susteren" die gestorven waren en herdacht hij ze in gebed. Na de Hervorming konden deze zuiver
Katholieke zaken als missen en de Mariaverering niet blijven bestaan. De uitkeringen aan armen en zieken bleef echter. Toen ook de jaarlijkse eet- en
drinkpartij werd afgeschaft, had het weinig zin meer om de gilden in stand te houden. De gilden stierven uit.
Maar de bezittingen bleven.
Ieder jaar werd door het Stadsbestuur een Memoriemeester aangesteld die het beheer over de goederen moest voeren. In 1719 werden de bezittingen van
de broederschap samengevoegd met die van de Swindermanstichting. Ook deze stichting zorgde namelijk voor armen en zieken en ouden van dagen.
Na de Hervorming werden de bezittingen eigendom van het Stadsbestuur en een deel ging later naar de Protestantse gemeenschap. Een bijzonderheid is
wel dat de uitkeringen tot op heden zijn blijven bestaan. Jaarlijks wordt nog een bedrag van f76,80 aan een zestal stadgenoten uitgekeerd, terwijl op dit
moment één proeve" vakant is.
De hervorming.
In 1578 had ook in Steenwijk de hervorming haar intrede gedaan. Kwam men aanvankelijk bijeen in particuliere huizen, in 1580 mocht men de Gasthuiskerk
gebruiken voor de protestantse erediensten. In 1579 werden de inkomsten van de pastorie van de Kleine Kerk door het Stadsbestuur aan de Hervormden
toegewezen. Dominee Laan werd de eerste Steenwijker predikant. Toen de stad in 1582 echter in Spaanse handen viel, kwamen alle kerken weer in handen
van de Katholieken en was er voor het protestantse geloof geen plaats meer. In 1592 veranderde de situatie geheel. Steenwijk werd door de troepen van
Prins Maurits heroverd en de Katholieken verdwenen vrijwel geheel uit Steenwijk. Dominee Laan was inmiddels uit Steenwijk vertrokken en dominee
Bogerman werd zijn opvolger. De Gasthuiskerk was door het beleg volkomen vernield en ook de Grote Kerk had ernstige schade opgelopen. De Kleine Kerk
was derhalve de enige ruimte waar de gereformeerden hun godsdienstoefeningen konden houden. Alles wat aan de Katholieke eredienst herinnerde werd
verwijderd en de Hervormden kregen tevens de beschikking over een deel van de inkomsten van de Kapittelgoederen van de Grote Kerk.
Wel bleef de invloed van het Stadsbestuur groot. In 1810 werd het toezicht van het Stadsbestuur over gedragen aan de kerkeraad van de Hervormde
Gemeente.
Restauratie
Net als alle gebouwen, heeft ook een kerk veel onderhoud nodig. Nu is dit in de meeste gevallen nogal kostbaar, vandaar dat dan ook de meest
noodzakelijke voorzieningen worden getroffen. Op den duur gaat daardoor het bouwwerk steeds meer achteruit. Ook de Kleine Kerk werd in de loop der
jaren gerepareerd en gerestaureerd.
Vooral tijdens de verschillende belegeringen die Steenwijk moest door staan, werd de kerk nogal eens beschadigd. Soms diende ze als kazerne, wanneer
soldaten er hun verblijfplaats van maakten en tijdens de overstromingsramp in 1825, waarbij vrijwel geheel Noordwest Overijssel onder water stond, werden
zelfs 180 koeien en ander vee in de kerk ondergebracht. In de loop der jaren was de toestand van de kerk dermate verslechterd, dat een grondige restauratie
dringend nodig was.
Reeds voor 1940 had men het besluit genomen om tot restauratie over te gaan en er was zelfs al een fonds gevormd. Helaas zorgde de Tweede Wereld-
oorlog voor een langdurig uitstel en het duurde tot 1951 voor men kon beginnen. Voor een totaalbedrag van ruim 350.000 gulden werd gedurende acht jaar
aan de kerk gewerkt. De voorgevel werd van de pleisterlaag ontdaan. Deze was reeds veel eerder aangebracht om de slechte toestand van het gebouw te
camoufleren. Grote delen van de muur moesten opnieuw worden ingemetseld, terwijl ook de overige muren en steunberen flink werden bijgewerkt. In één
van de steunberen werd een pot met gegevens en foto's over Steenwijk ingemetseld. Ook de binnenzijde van de kerk werd totaal opgeknapt. Het stucwerk,
dat het koor afsloot, werd verwijderd en de ruimte die tot dan toe als opslagplaats was gebruikt, werd aan de kerk toegevoegd. Dit bracht met zich mee, dat
ook de preekstoel verplaatst moest worden, want deze stond tot 1951 midden tegen deze scheidingsmuur.
Het orgel kreeg een grondige opknapbeurt en werd van een elektrische windinstallatie voorzien. De vloeren werden opnieuw ingelegd, de muren bijgewerkt
en een geheel nieuw interieur werd aan-gebracht. Kortom het gehele gebouw kreeg een andere aanblik. Door de afbraak van een aantal woningen rondom
de kerk, kreeg ze ook een geheel ander aanzien.
Bij de officiële opening boden de kerkvoogden een nieuwe kanselbijbel aan en op donderdag 26 november 1959 werd de kerk in een plechtige bijeenkomst
weer voor de Gemeente opengesteld. De zondag daaropvolgend vond de eerste kerkdienst plaats. De kerk, nam toen een belangrijke plaats in het
Hervormde leven van vele Steenwijkers in.
Vrijwel alle rouw en trouwdiensten vonden hier plaats en elke zondagavond vond er nog een gewone avonddienst plaats. De Nederlandse Hervormde Kerk
besloot begin jaren negentig van de vorige eeuw het kerkgebouw af te stoten.
In 1993 verkochten zij de Kleine Kerk aan de vrijgemaakt-Gereformeerden, die er op 30 mei 1993 hun eerste dienst hielden.
Kleine of Onze Lieve-Vrouwekerk
Adres: Vrouwenstraat 5 8331 HX Steenwijk
© Copyright 2024 | Albert
Kleine of Onze Lieve Vrouwekerk
Waagstraat
Genoemd naar de Stadswaag in deze straat, in 1642
gebouwd ter vervanging van een ouder en kleiner gebouw
op een andere plaats.
De Waag diende voor het wegen en keuren van vee en
producten die op de markten werden aangevoerd.
In de 19e eeuw werd veel boter verhandeld, vandaar de
naam. Na 1907 heeft de Boterwaag niet meer als zodanig
dienst gedaan. De gevel, sinds 1929 op de lijst van
Rijksmonumenten, werd in 1930 en 1997 gerestaureerd.
Deze wordt gesierd door een gevelbeeld van Themis,
godin der gerechtigheid, en door Sint Clemens met het
oudste stadswapen van Steenwijk.
De kerk werd gebouwd in opdracht van het
stadsbestuur in verband met de Mariaverering in de
Katholieke eredienst.
Naast de Grote of St. Clemenskerk, gesticht door de
kerkelijke autoriteiten, was er behoefte aan een aparte
!!Maria Capelle", die later algemeen Onze Lieve
Vrouwekerk of kortweg Vrouwenkerk genoemd werd.
De Vrouwenstraat, voor de kerk, herinnert nog aan deze
naam. Tegenwoordig wordt meestal de naam Kleine
Kerk gebruikt.
Wanneer de kerk gebouwd is, is niet bekend.
Men vermoedt, dat reeds voor 1450 een kerkgebouw
aanwezig was.
De Kleine Kerk is een driebeukige kerk.
De zijbeuken zijn recht en het vrij lange koor is door vijf
zijden van een regelmatige achthoek afgesloten. In de
bouwkunst spreekt men wel van een "pseudobasiliek".
Het middenschip is nl. hoger op getrokken dan de
zijbeuken. Het kenmerk van een basiliek. Maar de
vensters die bij een basiliek boven in het middenschip
aanwezig zijn ontbreken.
Wel zijn aan de binnenzijde venstervormigenissen
aangebracht. De kerk is gebouwd van rood-bruine
bakstenen, met een formaat van 25 x 11,5 x 4,5 cm.
Tufsteen is niet aanwezig, wat er op duidt, dat de kerk
niet tot de aller oudste kerken behoort. Oorspronkelijk
stond de kerk op een vrij open ruimte en was er tegen
de westgevel een behoorlijke toren gebouwd. Deze is
later afgebroken en de gevel werd daarna gewijzigd. Er
werd een nieuwe hoofdingang gemaakt met een
tweetal deuren in neogotische vorm.
Boven de ingang is het stadswapen ingemetseld.
Hierboven bevindt zich thans een groot raam,
onderverdeeld door een vrij rijke Gotische tracering, die
duidelijk anders is dan die van de overige ramen van de
kerk. De andere, oorspronkelijke vensters kenmerken
zich door een veel eenvoudiger tracering. In de loop der
jaren werd de kerk meer en meer inge-bouwd en aan
het begin van deze eeuw was ze totaal ingesloten door
kleine woningen.
Bij de restauratie gedurende de periode 1951-1959,
werden vrijwel alle woningen aangekocht en
afgebroken. Eén ervan werd aangepast om dienst te
doen als Consistoriekamer.
De toren.
Uit verschillende historische kaarten is op te maken,
dat tegen de voorgevel een toren heeft gestaan. Op een
kaart van Jacob van Deventer, daterend uit het midden
van de 16e eeuw, wordt de kerk afgebeeld met een
toren. Ook Blaeu geeft op zijn bekende plattegrond van
de stad Steenwijk de kerk met een toren aan. Om
onbekende redenen is de toren dus verdwenen en
verscheen op de top van de kerk een veel kleiner klokke
torentje.
De voorgevel werd daarna geheel gewijzigd en in 1656
werd in deze gevel een gebrandschilderd raam
aangebracht waarin het Steenwijker wapen, het anker,
voorkwam.
De huidige kleine klokkentoren heeft een stenen
onderbouw, rustende op de voorgevel. De houten
stijlen en regels zijn aan de bovenzijde afgedekt met
een met leien beklede spits. Bovenop staat een bal met
een haan als windwijzer. In de toren bevindt zich thans
een tweetal klokken. De derde klok is beschadigd en
elders.
Kerkklokken.
In 1501 wordt voor het eerst gesproken over klok-
ken in de toren. In dat jaar werden nl. door de be-
kende klokkengieter Geert van Wou uit Kampen
een drietal klokjes gegoten voor de "Maria
Capelle". Een van deze klokjes hangt thans nog in
de toren en is de oudste klok die in de stad aan-
wezig is. De twee andere zijn later opnieuw gego-
ten.
Op 11 maart 1647 nam Mr. Franciscus Simoni op
zich om een van de klokken uit de "kleine toren",
die gebarsten was, opnieuw te gieten.
Op 21 december 1695 werd ook de derde klok op-
nieuw gegoten.
De oudste klok uit 1501, draagt als opschrift:
DEMONES FUGITE (= duivelen vlucht).
Zij heeft een doorsnee van 81 cm en weegt 333
kg.
De tweede, in 1647 gegoten klok, draagt echter
hét jaartal 1638. Hoe dat mogelijk is blijft een
vraagteken. Deze klok heeft een doorsnee van 51
cm en een gewicht van 87 kg.
Op de klok staat: SOLI DEO GLORIA ANNO
DOMINI MFS 1638. Onder deze tekst staat het
Steenwijker wapen: St. Clemens met het anker.
De derde klok weegt 121 kg en is in doorsnee 59
cm. Er staat het jaartal 1695 op vermeld en de
woorden:
SEETNWICK HFS GEFT GODT DE HEER ALLEN DE
EER 1695.
De rand is versierd met jachttaferelen en ook op
deze klok staat weer het Steenwijker wapen.
In de Tweede Wereldoorlog zijn deze klokken uit
de toren gehaald en naar Duitsland
getransporteerd.
Na de oorlog konden ze echter worden
opgespoord en kregen ze hun oorspronkelijke
plaats terug.
Een driebeukige Kerk.
De driebeukige ruimte vertoont door het gebruik van de
rode baksteen een warme aanblik.
De beuken zijn gescheiden door ronde van rode
baksteen gemetselde kolommen.
Het basement van de kolommen is afgedekt met een
geprofileerd stuk zandsteen en ook de zuil is aan de
bovenzijde afgesloten door een eenvoudig ringvormig
zandsteen kapiteel.
De beide zijbeuken zijn, evenals het middenschip en
het koor, overdekt met op ribben dragende
kruisgewelven. De ribben van de gewelven over de
zijbeuken rusten op zandstenen draagstenen, welke
versierd zijn met gebeeldhouwde koppen.
Ook in het koor zijn deze met koppen versierde
draagsteen aanwezig. De middenbeuk is hoger
opgetrokken dan de zijbeuken en heeft oorspronkelijk
een houten tongewelf gehad, dat later vervangen is
door het huidige stenen gewelf.
De hele kerk is thans afgedekt met een sterke oud-
Hollandse eikehouten kap,die van dakpannen is
voorzien. Het muurwerk in het middenschip boven de
scheibogen, dat zijn de bogen tussen de kolommen, is
versierd met Gotische venstervormige nissen, verdeeld
door traceringen. De zijbeuken worden verlicht door
later gedeeltelijk dichtgemetselde vensters.
In de ramen zijn eenvoudige bakstenen traceringen
aangebracht.
In de muurvoet heeft men zogenaamde spaarnissen
aangebracht. Daardoor had men minder stenen nodig
en was het bouwen goedkoper.
Het koor had aanvankelijk grotere ramen. Deze zijn
later vervangen door de huidige. Het schijnt dat tussen
de aanwezige steenijzers, velden van gebrandschilderd
glas in lood hebben gehangen. Ook hierin zou het
Steenwijker wapen zijn afgebeeld. Helaas is hier niets
van bewaard gebleven.
Het interieur
Wie de kerk binnentreedt, laat meteen het oog vallen
op het grote gemetselde middenschip. Het koor en de
zijwanden zijn echter van een gepleisterde witkalklaag
voorzien.
Of hierin in het verleden ook nog wandschilderingen zij
geweest, is niet bekend. Bij de verschillende restauratie
werkzaamheden is hiervan niets aangetroffen. De vloer
in de kerk is thans afgewerkt met donkere plavuizen.
Ongetwijfeld hebben er vroeger vele grafzerken
gelegen, want ook in de Kleine Kerk werden de Steen-
wijkers begraven en hun graf werd met fraaie en
minder fraaie grafzerken afgedekt. In 1655 werd een
geheel nieuwe vloer aangebracht. Door het vele graven
was de vloer zo oneffen geworden dat het meubilair
niet goed meer kon worden neergezet.
Na de Hervorming heeft men het koor afgesloten met
een eiken koorhek. Dit hek was aan de onderzijde
voorzien van panelen en aan de bovenzijde versierd
met gedraaide balusters. Hiertegen heeft men later een
wand van stucwerk aangebracht, zodat het koor
volledig werd afgesloten. De kerk was daardoor veel
kleiner dan thans het geval is.
Tegen het koorhek stond de preekstoel. In 1654 werd
deze,ook nu nog aanwezige preekstoel gemaakt door
Mr. Geert Jansen ten Polle. De kuip rust op een
gedraaide eiken kolom en is via een wenteltrap
bereikbaar. De bovenzijde wordt afgedekt door een
eenvoudig klankbord. Tijdens de restauratie
werkzaamheden in de periode 1951-1959 werd de
preekstoel verplaatst en aangebracht tegen de kolom
op de scheiding van koor en middenschip.
Het huidige orgel dateert van 1880 en werd gebouwd
door Petrus van Oechelen uit Haren. Reeds in 1656
werd gesproken over een nieuw orgel. Toen kreeg
Antonie Abbing Stuit de opdracht om het toen
aanwezige orgel te vervangen door een nieuw orgel,
dat tot 1880 in gebruik is gebleven. Zoals reeds is
vermeld, lagen er in de kerk diverse grafstenen.
In de loop der jaren zijn ze vrijwel allemaal verdwenen.
Slechts een drietal is thans nog in het koor aanwezig.
Enkele restanten werden bij de ingang van het koor op
de vloer ingepast. Begraven in de kerk, was een
normale zaak. Hoe meer geld men had, hoe dichter
men bij het koor of bij de preekstoel begraven kon
worden. Een ordonnantie op het begraven van 9 maart
1594 bepaalde: "Wie in de Vrouwenkercke wil begraven
op te koor of aan de oostzijde van den preekstoel
betale tot reparatie en onderhoud 3 gulden voor een
oude dode en 2 gulden voor een jonge dode (onder de
14 jaar)” Aan de westkant van de preekstoel was het
goedkoper: 2 gulden voor een oude en 1 gulden voor
een jonge dode. In de Franse tijd zijn de wapens van de
grafstenen verwijderd. De drie overgebleven stenen
dragen de volgende opschriften: "Ano 1588 de 19
August sterf de dierbare Frans Tiszo” Op de steen staat
verder nog een wapenschild. Een andere steen geeft
een stukje historie: "Jonker Willem van Dorp, in sijn
leven collonnel mitsgaers Baillu en de dyckgraef van
Delftland, wert geschoten den 3 July 1592 int
aanvoeren van een storm op deze stat Steenwyck.”
Willem van Dorp stierf bij een van de laatste aanvallen
van het leger van Prins Maurits, waardoor de stad van
de Spaanse bezetting werd bevrijd. De derde grafzerk
vermeldt: "De Erb end Frow Marg. ter Barchhorst. D Ern
Hopm. Crin. D. Blau huisf. is in den Heren ontsliep. D.
XX Octob, An 1597.” In 1812 werd het begraven in de
kerken verboden en moest er begraven worden op het
kerkhof bij de Grote Kerk en later op het kerkhof aan de
Meppelerweg. In de vorige eeuw werd nog een
tochtportaal in neo Gotische stijl aangebracht, dat met
fraai beeldhouwwerk is versierd.
Een katholieke Kerk.
De kerk was in het verleden: de katholieke kerk. Het
koor nam een belangrijke plaats in, want hier stond het
hoofdaltaar. Hier kregen de geestelijken gelegenheid
om hun gods-dienstige plichten te vervullen. De
burgerij zat in de kerk. Dikwijls waren aan de kerk
verschillende geestelijken verbonden, die ieder soms
ook nog een eigen altaar hadden.
Het was in die tijd de gewoonte dat een aantal burgers
een broederschap of gilde vormden, ter vermeerdering
van Gods eer en die van de Heiligen. Ook de
ambachtslieden kenden dergelijke gilden
(smedengilde. brouwersgilde). Aan de Vrouwenkerk
was reeds in 1475 de O~L. Vrouwenbroederschap, ook
wel O.L. Vrouwememorie genoemd, verbonden.
Dit was een geestelijke broederschap met een eigen
altaar en met een door de broederschap bekostigde
priester. De broederschap zorgde voor de ziels-missen
van de overledenen en deed uitkeringen in voedsel en
kleding en soms ook wel in geld. Elke vrijdag werd er
voedsel uitgedeeld: een hoeveelheid rogge en een
achtste boter. Men hield eenmaal per jaar een
vergadering, een gezellige maaltijd zou men kunnen
zeggen. In 1490 werd een eigen priester aangesteld.
Voor die tijd deden de door het Stadsbestuur
aangestelde geestelijken in opdracht van de
broederschap het werk in de kerk. De inkomsten van de
broederschap bestonden uit bijdragen van de broeders,
legaten en andere schenkingen. Soms in geld of
goederen, ook wel in stukken land. Deze werden
dikwijls verpacht en de opbrengst werd voor het gilde
gebruikt. In Steenwijk waren in totaal zes van dergelijke
broederschappen. De eigen geestelijke kreeg bij zijn
aanstelling een woning in de Doelenstraat met een hof,
een tuin buiten de Oosterpoort. De priester moest op
verschillende dagen in de week de mis opdragen. Op
vrijdag las hij de namen van de "broeder en susteren"
die gestorven waren en herdacht hij ze in gebed. Na de
Hervorming konden deze zuiver Katholieke zaken als
missen en de Mariaverering niet blijven bestaan. De
uitkeringen aan armen en zieken bleef echter. Toen
ook de jaarlijkse eet- en drinkpartij werd afgeschaft,
had het weinig zin meer om de gilden in stand te
houden. De gilden stierven uit.
Maar de bezittingen bleven.
Ieder jaar werd door het Stadsbestuur een
Memoriemeester aangesteld die het beheer over de
goederen moest voeren. In 1719 werden de bezittingen
van de broederschap samengevoegd met die van de
Swindermanstichting. Ook deze stichting zorgde
namelijk voor armen en zieken en ouden van dagen.
Na de Hervorming werden de bezittingen eigendom
van het Stadsbestuur en een deel ging later naar de
Protestantse gemeenschap. Een bijzonderheid is wel
dat de uitkeringen tot op heden zijn blijven bestaan.
Jaarlijks wordt nog een bedrag van f76,80 aan een
zestal stadgenoten uitgekeerd, terwijl op dit moment
één proeve" vakant is.
De hervorming.
In 1578 had ook in Steenwijk de hervorming haar
intrede gedaan. Kwam men aanvankelijk bijeen in
particuliere huizen, in 1580 mocht men de
Gasthuiskerk gebruiken voor de protestantse
erediensten. In 1579 werden de inkomsten van de
pastorie van de Kleine Kerk door het Stadsbestuur aan
de Hervormden toegewezen. Dominee Laan werd de
eerste Steenwijker predikant. Toen de stad in 1582
echter in Spaanse handen viel, kwamen alle kerken
weer in handen van de Katholieken en was er voor het
protestantse geloof geen plaats meer. In 1592
veranderde de situatie geheel. Steenwijk werd door de
troepen van Prins Maurits heroverd en de Katholieken
verdwenen vrijwel geheel uit Steenwijk. Dominee Laan
was inmiddels uit Steenwijk vertrokken en dominee
Bogerman werd zijn opvolger. De Gasthuiskerk was
door het beleg volkomen vernield en ook de Grote Kerk
had ernstige schade opgelopen. De Kleine Kerk was
derhalve de enige ruimte waar de gereformeerden hun
godsdienstoefeningen konden houden. Alles wat aan
de Katholieke eredienst herinnerde werd verwijderd en
de Hervormden kregen tevens de beschikking over een
deel van de inkomsten van de Kapittelgoederen van de
Grote Kerk.
Wel bleef de invloed van het Stadsbestuur groot. In
1810 werd het toezicht van het Stadsbestuur over
gedragen aan de kerkeraad van de Hervormde
Gemeente.
Restauratie
Net als alle gebouwen, heeft ook een kerk veel
onderhoud nodig. Nu is dit in de meeste gevallen nogal
kostbaar, vandaar dat dan ook de meest noodzakelijke
voorzieningen worden getroffen. Op den duur gaat
daardoor het bouwwerk steeds meer achteruit. Ook de
Kleine Kerk werd in de loop der jaren gerepareerd en
gerestaureerd.
Vooral tijdens de verschillende belegeringen die
Steenwijk moest door staan, werd de kerk nogal eens
beschadigd. Soms diende ze als kazerne, wanneer
soldaten er hun verblijfplaats van maakten en tijdens
de overstromingsramp in 1825, waarbij vrijwel geheel
Noordwest Overijssel onder water stond, werden zelfs
180 koeien en ander vee in de kerk ondergebracht. In
de loop der jaren was de toestand van de kerk dermate
verslechterd, dat een grondige restauratie dringend
nodig was.
Reeds voor 1940 had men het besluit genomen om tot
restauratie over te gaan en er was zelfs al een fonds
gevormd. Helaas zorgde de Tweede Wereld-oorlog
voor een langdurig uitstel en het duurde tot 1951 voor
men kon beginnen. Voor een totaalbedrag van ruim
350.000 gulden werd gedurende acht jaar aan de kerk
gewerkt. De voorgevel werd van de pleisterlaag
ontdaan. Deze was reeds veel eerder aangebracht om
de slechte toestand van het gebouw te camoufleren.
Grote delen van de muur moesten opnieuw worden
ingemetseld, terwijl ook de overige muren en
steunberen flink werden bijgewerkt. In één van de
steunberen werd een pot met gegevens en foto's over
Steenwijk ingemetseld. Ook de binnenzijde van de kerk
werd totaal opgeknapt. Het stucwerk, dat het koor
afsloot, werd verwijderd en de ruimte die tot dan toe
als opslagplaats was gebruikt, werd aan de kerk
toegevoegd. Dit bracht met zich mee, dat ook de
preekstoel verplaatst moest worden, want deze stond
tot 1951 midden tegen deze scheidingsmuur.
Het orgel kreeg een grondige opknapbeurt en werd van
een elektrische windinstallatie voorzien. De vloeren
werden opnieuw ingelegd, de muren bijgewerkt en een
geheel nieuw interieur werd aan-gebracht. Kortom het
gehele gebouw kreeg een andere aanblik. Door de
afbraak van een aantal woningen rondom de kerk,
kreeg ze ook een geheel ander aanzien.
Bij de officiële opening boden de kerkvoogden een
nieuwe kanselbijbel aan en op donderdag 26 november
1959 werd de kerk in een plechtige bijeenkomst weer
voor de Gemeente opengesteld. De zondag
daaropvolgend vond de eerste kerkdienst plaats. De
kerk, nam toen een belangrijke plaats in het Hervormde
leven van vele Steenwijkers in.
Vrijwel alle rouw en trouwdiensten vonden hier plaats
en elke zondagavond vond er nog een gewone
avonddienst plaats. De Nederlandse Hervormde Kerk
besloot begin jaren negentig van de vorige eeuw het
kerkgebouw af te stoten.
In 1993 verkochten zij de Kleine Kerk aan de
vrijgemaakt-Gereformeerden, die er op 30 mei 1993
hun eerste dienst hielden.
Kleine of Onze Lieve-Vrouwekerk
Adres: Vrouwenstraat 5 8331 HX Steenwijk
© Copyright 2024 | Albert
